Η ανάλυση του βιβλίου
2015-07-05 11:23
Η Φόνισσα, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Βασιλειάδου Μαριαλένα
Εισαγωγικό σημείωμα για τον συγγραφέα:
- συμπάθεια στη δυστυχία και την αδυναμία των ανθρώπων
Εισαγωγικό σημείωμα για το βιβλίο:
Η Φόνισσα θεωρείται το καλύτερο και πιο δυνατό διήγημα του Παπαδιαμάντη. Είναι ένα ψυχογραφικό έργο που ανήκει στην ηθογραφική πεζογραφία. Δημοσιεύτηκε το 1903 με τον χαρακτηρισμό « Κοινωνικό μυθιστόρημα», γιατί θίγει το κοινωνικό πρόβλημα της μοίρας των γυναικών. Υπάρχει, ωστόσο, και μια ακόμη άποψη όσον αφορά το θέμα που πραγματεύεται, και είναι το ερώτημα κατά πόσο ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να αφαιρεί ζωές με την υποκειμενική του ιδεολογία
Περίληψη
Η Φραγκογιαννού, μια ηλικιωμένη χήρα, καθισμένη δίπλα από την κούνια της νεογέννητης άρρωστης εγγονής της αναπολεί τη βασανισμένη και δύσκολη ζωή που έζησε σαν παιδί, σύζυγος και μητέρα και καταλήγει στην άποψη ότι η ζωή της γυναίκας είναι γεμάτη από βάσανα και ότι η γέννηση κοριτσιού προκαλεί μόνο δεινά στην οικογένειά του. Παρασυρόμενη από τις σκέψεις της αυτές σκοτώνει την εγγονή της, με το σκεπτικό ότι απαλλάσσει την κόρη της από το βάρος της, ενώ ο θάνατος θεωρείται φυσικός. Αρχικά νιώθει τύψεις για την πράξη της και αναζητά ένα σημάδι από το Θεό για να δει αν ήταν σωστή ή όχι. Τελικά της γίνεται εμμονή ότι πρέπει να απαλλάσσει τον κόσμο από μικρά κορίτσια, και στη συνέχεια γίνονται θύματά της δυο ακόμη κορίτσια, όμως πάλι κανείς δεν την υποψιάζεται. Ο θάνατος ενός κοριτσιού στον οποίο όμως δεν ενεπλάκει η ηρωίδα κάνει τους χωροφύλακες να την υποψιαστούν. Τότε αυτή καταφεύγει στα βουνά για να κρυφτεί, οπού σκοτώνει ακόμη ένα βρέφος. Όταν τελικά οι χωροφύλακες τη βρίσκουν αυτή πεθαίνει ανάμεσα σε ανθρώπινη και θεία δίκη, καθώς πριν την πιάσουν κατευθυνόταν σε ένα ερμητήριο για να εξομολογηθεί τις πράξεις της.
Μοτίβα:
Στο έργο αυτό παρουσιάζονται ορισμένα μοτίβα που αφορούν τις αντιλήψεις, την ιδεολογία, τη συμπεριφορά και τις συνήθειες των ανθρώπων εκείνης της εποχής.
Προίκα
Η προίκα αποτελεί έναν πολύ βασικό θεσμό εκείνης της εποχής. Σύμφωνα με το βιβλίο, υπογραφόταν προικοσύμφωνο με το οποίο ο πατέρας της νύφης συμφωνούσε με τον γαμπρό για την προίκα της κόρης του και θεωρούταν επίσημο έγγραφο. Η βασική προίκα αποτελούταν από σεντόνια, κεντημένα υφάσματα, ασημικά, έπιπλα, σπίτια και χωράφια, ενώ παράλληλα απαραίτητη ήταν η "μετρητή προίκα". Η προίκα ήταν ευθύνη των γονιών και πιο συγκεκριμένα η μητέρα ήταν υπεύθυνη για τα υφάσματα και τα κεντήματα, ενώ ο πατέρας για τα σπίτια, τα χωράφια και τα χρήματα.
Στη σύγχρονη κοινωνία ο θεσμός αυτός έχει υποχωρήσει σε μεγάλο βαθμό, κυρίως λόγω της ισχυροποίησης της θέσης της γυναίκας και της ανέλιξής της στον επαγγελματικό τομέα, ωστόσο σήμερα υπάρχει το προγαμιαίο συμβόλαιο, ως υποκατάστατο του προικοσύμφωνου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι εκείνη την εποχή υπήρχε νόμος για την προίκα.
Αντίληψη για κορίτσια.
Η γέννηση ενός κοριτσιού σε μια οικογένεια, ιδιαίτερα στις οικονομικά αδύναμες, δεν ήταν χαρά, αλλά κακοτυχία και ισοδυναμούσε με πολλά βάρη και δεινά. Ο κύριος λόγος, που τα κορίτσια ήταν ανεπιθύμητα και θεωρούνταν βάσανο και ταλαιπωρία, είναι η ανάγκη της αποκατάστασής τους, καθώς οι γονείς έπρεπε να τις προικίσουν και να τις βρουν άνδρα.Στο βιβλίο διαφαίνεται πως, όταν ένα κορίτσι αρρώσταινε, ευχόντουσαν να πεθάνει για να απαλλάξει από τα βάρη την οικογένειά του και, γενικότερα, κάθε αρρώστια που χτυπούσε νεογέννητα κορίτσια θεωρούνταν ευλογία. Ο θάνατος ενός κοριτσιού από πολλούς δεν αντιμετωπίζονταν ως δύστυχες γεγονός, γιατί πίστευαν ότι λύτρωναν τους γονείς τους από τα βάσανα που επέφερε η ύπαρξη τους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες κατά την εγκυμοσύνη τους πίνουν βότανα που θα τις κάνουν να γεννήσουν αγόρι. Τέλος, τα κορίτσια χαρακτηρίζονται εφτάψυχα επειδή σπανίως αρρώσταιναν... κι ακόμη σπανιότερα πέθαιναν.
Θρησκεία-τύψεις
Η ηρωίδα είναι μια γυναίκα θρησκευόμενη. Εμφανίζεται να ζητάει σημάδια από τον Θεό και τους Αγίους για να της δείξουν κατά πόσο οι πράξεις της είναι σωστές ή όχι. Επίσης αισθάνεται την ανάγκη να εξομολογήσει τις αμαρτίες της και μετά τη διάπραξη των εγκλημάτων της αισθάνεται μεγάλες τύψεις και βασανίζεται από εφιάλτες με πρωταγωνιστές τα θύματά της.
Γυναίκες- Προστασία Άνδρα Οικογένειας
Στο βιβλίο οι γυναίκες εμφανίζονται να υπηρετούν τους άνδρες της οικογένειας και να διεκπεραιώνουν όλα τους τα θελήματα. Έτσι η μάνα και η αδερφή δείχνουν φιλοστοργία απέναντι στο πρόσωπο του αδελφού, παρόλη την κακή συμπεριφορά του απέναντί τους. Τον καλύπτουν και τον βοηθούν να ξεφύγει από τους χωροφύλακες ενώ όταν φυλακίζεται η μάνα κάνει ότι μπορεί για να τον βγάλει από τη φυλακή, ενώ παράλληλα του πηγαίνει φαγητό καπνό και αλκοόλ για να περνάει πιο ευχάριστα.
Άτεκνοι
Τα άτεκνα ζευγάρια παρουσιάζονται να έχουν την δυνατότητα να αποκτήσουν ψυχοπαίδια, τα οποία παίρνουν από βρεφική ηλικία, τα βαφτίζουν και στη συνέχεια θεωρούνται σα δικά τους παιδιά.
Γεροντοκόρη
Όσον αφορά το μοτίβο της γεροντοκόρης, δε διαφαίνεται μια ξεκάθαρη τοποθέτηση του συγγραφέα, αλλά μάλλον η στάση της εποχής θα ήταν αρνητική.
Άπιστη γυναίκα
Η άπιστη γυναίκα υπάρχει και εκείνη την εποχή. Χαρακτηρίζεται μη σεμνοπρεπής, και παρουσιάζεται να έχει σχέσεις σχεδόν με όλους τους ελευθέρους άνδρες. Επίσης μένει έγκυος από τις εξωσυζυγικές της σχέσεις και αναγκάζεται να κάνει έκτρωση.
Δωροδοκία
Τα πρόσωπα του βιβλίου συχνά εμφανίζονται να δίνουν μη ρεαλιστικές υποσχέσεις, οι οποίες κατά πάσα πιθανότητα στο μέλλον θα μείνουν ανεκπλήρωτες, με σκοπό να επιτύχουν το σκοπό και τους στόχους τους. Αυτό το φαινόμενο είναι διαχρονικό καθώς συναντάται πολύ συχνά και στη σύγχρονη κοινωνία.
Γυναίκα
Η γυναίκα προβάλλεται υποβιβασμένη σε σχέση με τον άντρα όσον αφορά την αξία της και την κοινωνική της θέση και υφίσταται άδικη μεταχείριση(προίκα: οι κόρες παίρνουν ότι βρίσκεται σε άθλια κατάσταση, ενώ οι γιοί παίρνουν τα πιο αριστοκρατικά). Πηγαίνουν στο σχολείο, όπου μαθαίνουν λίγα γράμματα αλλά ενθαρρύνονται να είναι θαρραλέες και να διεκδικούν τα δικαιώματα τους. Σε όλη τους τη ζωή υπηρετούν τους άλλους, κυρίως τους άνδρες, αρχικά τους γονείς, στη συνέχεια τον σύζυγο και στο τέλος τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Έχουν διάφορες δουλειές, ωστόσο, κύρια ευθύνη τους είναι η φροντίδα του σπιτιού και της οικογένειας. Παρόλη τη άδικη αντιμετώπισή τους, οι γυναίκες είναι αυτές που παρουσιάζονται έξυπνες, πονηρές και δυναμικές και η εξέλιξη της πλοκής του παρόντος έργου βασίζεται κυρίως πάνω στη δράση τους. Χειραγωγούν τους άνδρες και ουσιαστικά αυτές ελέγχουν τις πράξεις τους, έχοντας με αυτό τον τρόπο το πάνω χέρι στην οικογένεια. Επίσης εμφανίζονται να έχουν μια αυτονομία με την έννοια ότι είναι ικανές να πετύχουν τους στόχους τους χωρίς τη βοήθεια του άνδρα. Είναι προκομμένες καθώς κεντάνε και ράβουν υφάσματα και πολύ εργατικές. Ακόμη χαρακτηρίζονται από αποφασιστικότητα και τόλμη στις ενέργειές τους, ενώ δε διστάζουν να πουν ψέματα με σκοπό να πετύχουν κάτι.
Άνδρας
Ο άνδρας παρουσιάζεται να είναι φαινομενικά ο κυρίαρχος της οικογένειας και φαίνεται πως επικρατούν από άκρη σε άκρη οι πατριαρχικές αντιλήψεις. Ωστόσο ουσιαστικά είναι αδύναμοι στα πλαίσια του οίκου τους καθώς η γυναίκα τους χειραγωγεί και τους ελέγχει. Είναι αυτός που φροντίζει για το εισόδημα της οικογένειας έχοντας πολλές φορές δυο και τρεις δουλειές ενώ παρουσιάζεται αφοσιωμένος και συγκεντρωμένος σε αυτές. Σε σχέση με τη γυναίκα δεν είναι καθόλου έξυπνος και πονηρός, υποκύπτει συχνά και επηρεάζεται από τα καμώματα των γύρων του. Εμφανίζονται να πίνουν ρακί και κρασί, γεγονός που μαρτυρεί την μεγάλη αγάπη τους για το ποτό, και καπνίζουν. Τέλος, περιγράφονται ως σπάταλοι, καθώς ξοδεύουν ταχύτατα τις οικονομίες τους σε αλκοόλ και διάφορα μη χρήσιμα αγαθά. Τέλος αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο μοναδικός άνδρας που περιγράφεται ως έξυπνος και πονηρός, χαρακτηρίζεται να έχει θηλυκό μυαλό.